मध्यस्थता भनेको के हो?

मध्यस्थता भनेको विवाद समाधानको एक विधि हो जसमा तेस्रो पक्षको सहयोगमा विवादमा संलग्न पक्षहरू आपसी समझदारीमा पुग्छन्। यो प्रक्रिया अनौपचारिक, लचिलो र तटस्थ हुने गर्दछ। मध्यस्थता प्रक्रियामा, मध्यस्थकर्ता (मेडिएटर) को भूमिका प्रमुख हुन्छ जसले तटस्थ भएर विवादमा संलग्न पक्षहरूको समस्या सुन्छ, विश्लेषण गर्छ, र उनीहरूलाई सहमतिको वातावरण सिर्जना गर्न सहयोग गर्छ।

नेपालको सन्दर्भमा मध्यस्थता तालिम

नेपालमा विवाद समाधानको परम्परागत विधि धेरै समयदेखि चलिआएको छ। परम्परागत रूपमा गाउँमा पञ्च, मुखिया, वा समाजका वृद्ध व्यक्तिहरूले विवाद समाधान गर्थे। अहिलेको आधुनिक समयमा, मध्यस्थता तालिमको महत्त्व अझै बढेको छ। नेपालमा विभिन्न संघसंस्थाहरू, कानूनी संस्थाहरू, र शैक्षिक संस्थाहरूले मध्यस्थता तालिम प्रदान गर्दै आएका छन्।

मध्यस्थता तालिम लिन सक्ने पात्रहरू

नेपालमा मध्यस्थता तालिम लिन सक्ने प्रमुख पात्रहरू निम्नलिखित छन्:

   १.कानूनी विधाका विध्यार्थीहरू: कानूनी अध्ययन गरिरहेका विध्यार्थीहरूले यस तालिम लिँदा उनीहरूको ज्ञान र सीपमा वृद्धि हुनेछ।

   २.अधिवक्ताहरू: अधिवक्ताहरूका लागि मध्यस्थता तालिम अत्यन्त उपयोगी हुन्छ, जसले उनीहरूलाई पेशागत रूपमा सक्षम बनाउँछ।

   ३.न्यायाधीशहरू: न्यायाधीशहरूले पनि मध्यस्थता प्रक्रियाको बारेमा जानकार हुनुपर्छ, जसले उनीहरूलाई उचित न्यायिक निर्णय गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ।

   ४.सरकारी अधिकारीहरू: विभिन्न सरकारी कार्यालयका अधिकारीहरूले पनि यो तालिम लिन सक्छन्, विशेषगरी जसको काम विवाद समाधानसँग सम्बन्धित छ।

   ५.व्यवसायिक व्यक्तिहरू: व्यवसायिक विवादहरू समाधान गर्न व्यवसायिक व्यक्तिहरूले यो तालिम लिन सक्छन्।

   ६.गैरसरकारी संस्थाका कर्मचारीहरू: गैरसरकारी संस्थाहरूमा काम गर्ने कर्मचारीहरूले पनि यो तालिम लिएर समुदायमा योगदान दिन सक्छन्।

   ७.अन्य पेशाकर्मीहरु : आज भोली ईन्जिनियर चिकित्सक लगायत अन्य पेशाकर्मिहरुको समते यस क्षेत्रमा आकर्षण बढ्दै गएको छ । 

मध्यस्थता तालिमका फाइदा

मध्यस्थता तालिम लिँदा विभिन्न फाइदाहरू प्राप्त गर्न सकिन्छ:

   १.समस्यासँग जुझ्ने सीप: यो तालिमले विवाद समाधानका विभिन्न विधिहरू र प्रक्रियाहरूको बारेमा ज्ञान प्रदान गर्छ। तालिमपछि, विभिन्न प्रकारका विवादहरूलाई सजिलैसँग समाधान गर्न सकिन्छ।

   २.पेशागत विकास: मध्यस्थता तालिमले पेशागत विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउँछ। यसले व्यावसायिक योग्यता बढाउँछ र करियरमा नयाँ अवसरहरू खोल्न मद्दत गर्छ।

   ३.सम्भावित आम्दानी: मध्यस्थता तालिम पश्चात, मध्यस्थकर्ता (मेडिएटर) को रूपमा काम गर्न सकिन्छ। यसबाट स्थिर आम्दानीको स्रोत प्राप्त गर्न सकिन्छ।

   ४.समुदायमा योगदान: यो तालिमले समुदायमा शान्ति र स्थायित्व कायम राख्न मद्दत गर्छ। विवाद समाधान गरेर समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सकिन्छ।

   ५.समय र खर्च बचत: मध्यस्थता प्रक्रियाले अदालतको लम्बेतान प्रक्रियालाई छोट्याउँछ, जसले समय र खर्च दुबै बचत गर्न मद्दत गर्छ।

मध्यस्थता: आम्दानी र पेशागत सम्भावना

मध्यस्थता तालिम लिएपछि यसलाई प्रमुख पेशा बनाउन सकिन्छ र यसबाट राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ। मध्यस्थता पेशालाई प्रमुख पेशा बनाउनका लागि निम्नलिखित बुँदाहरू विचारणीय छन्:

   १.मध्यस्थकर्ता (मेडिएटर) को रूपमा काम: तालिमपछि, मध्यस्थकर्ता (मेडिएटर) को रूपमा काम गर्न सकिन्छ। अदालत, सरकारी कार्यालय, व्यवसायिक संगठनहरू र गैरसरकारी संस्थाहरूले मध्यस्थकर्ताको सेवा आवश्यक पर्दछ। यसबाट स्थिर आम्दानीको स्रोत प्राप्त गर्न सकिन्छ।

   २.प्रशिक्षक र परामर्शदाता: तालिमको अनुभव र ज्ञानका आधारमा नयाँ विध्यार्थीहरूलाई तालिम दिन सकिन्छ। यसबाट पनि राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ। साथै कम्पनीहरुमा परामर्शदाता भएर स्वतन्त्र परामर्शदाता भएर समेत यो पेशाबाट आम्दानी गर्न सकिन्छ। 

   ३.समुदायिक विकास परियोजनाहरू: विभिन्न गैरसरकारी संस्थाहरूले समुदायिक विकास परियोजनाहरूमा मध्यस्थकर्ताको आवश्यकता पर्दछ। यस्ता परियोजनाहरूमा संलग्न भएर समाजमा योगदान दिनुका साथै आम्दानी पनि गर्न सकिन्छ।

   ४.अनलाइन सेवाहरू: डिजिटल युगमा अनलाइन मध्यस्थता सेवाहरूको माग बढ्दो छ। अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत पनि मध्यस्थता सेवा प्रदान गर्न सकिन्छ र यसबाट आम्दानी गर्न सकिन्छ।

निष्कर्ष

मध्यस्थता भनेको विवाद समाधानको एक प्रभावकारी विधि हो, जसले अदालत बाहिरै विवाद समाधान गर्न सहयोग गर्छ। नेपालको सन्दर्भमा, मध्यस्थता तालिमले पेशागत विकास, समुदायिक योगदान, र सम्भावित आम्दानीको अवसर प्रदान गर्दछ। मध्यस्थता तालिमले विवाद समाधानका विधिहरूमा दक्ष बनाउँछ र यसलाई प्रमुख पेशा बनाउन सकिन्छ। मध्यस्थता तालिम लिएर विभिन्न क्षेत्रहरूमा काम गर्न सकिन्छ, जसले स्थिर आम्दानीको स्रोत प्रदान गर्दछ। मध्यस्थता पेशामा संलग्न भएपछि, समाजमा शान्ति र स्थायित्व कायम राख्न मद्दत गर्न सकिन्छ, जसले पेशागत जीवनलाई अझ अर्थपूर्ण बनाउँछ। समग्रमा, मध्यस्थता तालिमले पेशागत विकास, आम्दानीको अवसर, र समाजमा योगदान दिने अवसर प्रदान गर्दछ। यो तालिम लिएर करियरलाई नयाँ उचाईमा पुर्‍याउन सकिन्छ र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सकिन्छ।